Serebrovasküler Hastalıklar
Konu Başlıkları
Serebrovasküler hastalıklar (Beyin damar hastalıkları, inme, felç) nedir?
Serebrovasküler hastalıklar nasıl ortaya çıkar?
Serebrovasküler hastalıkların sık görülen nedenleri nelerdir?
Serebrovasküler hastalıkların belirtileri nelerdir?
Serebrovasküler hastalıkların tanısı nasıl konur?
Serebrovasküler hastalıklar nasıl tedavi edilir?
Serebrovasküler hastalıklardan korunmak için yapılması gerekenler nelerdir?
Serebrovasküler hastalıklar (Beyin damar hastalıkları, inme, felç) nedir?
Serebrovasküler hastalıklar, beyin ve omurilik gibi sinir sistemi yapılarını besleyen damarların çeşitli nedenlerle hasara uğraması sonucu ortaya çıkar. Nörolojik hastalıklar içerisinde en sık görülen, engellilik ve ölüme yol açabilen tablolardır.
Serebrovasküler hastalıklar nasıl ortaya çıkar?
Beyin ya da omuriliği besleyen damarların tıkanması (damar tıkanıklığı), yırtılması (kanama), iltihabı gibi durumlar sonucu oluşur. Hasar gören sinir dokuları görevlerini yapamaz hale gelir ve halk arasında inme ya da felç olarak isimlendirilen, aniden gelişen nörolojik belirtiler ortaya çıkar.
Serebrovasküler hastalıklar iki ana başlık altında incelenir:
- Beyin kanamaları: Beyin damarlarının kafa travması, hipertansiyon, anevrizmalar (damar genişlemesi ya da baloncuk), arteriyovenöz malformasyonlar (damar yumakları), madde kullanımı gibi nedenlerle yırtılması sonucu gelişir. Kan, beyin dokusu içinde veya beyindeki boşluklarda birikebilir. Kanama miktarı artarsa kafa içerisinde basınç artışı oluşabilir. Etkilenen beyin ya da omurilik bölgesinin fonksiyonları bozulmaya başlar. Çoğunlukla ani gelişen ve acil müdahale edilmesi gereken durumlardır.
- Beyin damar tıkanıklıkları: Kolesterol ve tansiyon yüksekliği, şeker hastalığı, kalpten kopan pıhtılar (emboli) gibi nedenler beyin damarlarında daralma ve tıkanıklığa yol açabilir. Damar duvarının yapısı bozulur, içerisinde kolesterol gibi maddeler birikebilir ya da damar aniden bir pıhtı nedeniyle tıkanabilir. Tüm inmelerin %80’i bu tiptedir. Altta yatan neden önceden saptanıp tedavi edilirse beyin damar tıkanıklıkları önlenebilir.
Serebrovasküler hastalıkların sık görülen nedenleri nelerdir?
- Hipertansiyon
- Kalp hastalıkları (Koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği ve ritim bozuklukları)
- Sigara kullanımı
- Kolesterol yüksekliği (Hiperkolesterolemi)
- Şeker hastalığı (Diyabet)
- Obezite
- Beslenme alışkanlıkları (Aşırı yağlı ve karbonhidrat ağırlıklı beslenme)
- Menopoz sonrası hormon tedavisi
- Pıhtılaşmaya neden olan kan hastalıkları
- Alkol ve kokain gibi maddelerin kullanımı
Serebrovasküler hastalıkların belirtileri nelerdir?
Etkilenen sinir sistemi bölgesine göre farklı belirti ve bulgular ortaya çıkabilir. Bunlar arasında en sık görülen tablolar:
- Kol ya da bacak gibi tek bir uzuvda veya vücudun bir yarısında ortaya çıkan güçsüzlük, uyuşukluk (Hastaların inme ya da felç olarak isimlendirdiği belirtiler)
- Konuşma ve anlama bozukluğu
- Baş dönmesi, dengesizlik, çift görme
- Tek ya da çift taraflı görme kaybı
- Baş ve ense ağrısı
- Nöbetler (sara krizleri)
- Bilinç bulanıklığı
- Bulantı, kusma
Serebrovasküler hastalıkların tanısı nasıl konur?
Hasta ve yakınlarından şikayetlerle ilgili detaylı bilgi alınır. İnme için risk faktörü olabilecek durumlar ve kullandığı ilaçlar sorgulanır. Nörolojik muayene yapıldıktan sonra kan testleri ve beyin görüntüleme tetkikleri (MR, BT, MR Anjiografi, BT Anjiografi gibi) planlanır. İnmeye sebep olabilecek hastalıkları araştırmak için EKG, EKO, Doppler USG gibi ek incelemeler istenebilir. Tanının erken konulması ve acilen tedaviye başlanması için bu değerlendirilmelerin en kısa sürede yapılması gerekir.
Serebrovasküler hastalıklar nasıl tedavi edilir?
Erken dönemde tedaviye başlanması için en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna ya da acil birime başvurulması gerekir.
Damar tıkanıklığına bağlı inme geçiren hastalarda, hastanın yaşı ve eşlik eden hastalıkların durumuna bakılarak uygun şartlar altında ilk 4-6 saat içerisinde trombolitik tedavi denilen damardan verilen ilaçlarla pıhtıyı eritme yöntemi denenebilir. Bunun dışında mekanik trombektomi uygulaması ile pıhtıyı damar içerisinden çıkarma işlemi yapılabilir. Erken dönemde gerçekleştirilen bu tedavilerin hayat kurtarıcı ya da hastanın felcini tama yakın düzeltici etkisi olabilir. Kan sulandırıcı olarak isimlendirilen antiagregan ve/veya antikoagulan ilaçlardan hasta için uygun olanı başlanır ve bu ilaçların düzenli olarak kullanılması hastayı yeni bir inme riskinden korur.
Beyin kanaması saptanan hastalarda ise kanamaya bağlı artış gösteren kafa içi basıncını ve beyin ödemini azaltmaya yönelik ilaç tedavileri denenebilir ya da operasyonlar uygulanabilir.
Hastanın hipertansiyon, diyabet, kalpte ritim bozukluğu gibi mevcut diğer hastalıklarına yönelik ilaç tedavileri planlanır ya da kullanmakta olduğu ilaçlar düzenlenir.
İnmeye yönelik rehabilitasyon oldukça önemlidir. En kısa sürede her hasta için özel olarak planlanan fizik tedavi programına başlanması gerekir. Hastalar taburcu olduktan sonra ev ortamında da fizyoterapiye devam edilmelidir.
İnme geçiren hastalar nöroloji, kardiyoloji, dahiliye ve fizik tedavi bölümlerine düzenli olarak kontrole gitmelidir.
Serebrovasküler hastalıklardan korunmak için yapılması gerekenler nelerdir?
- Önemli risk faktörlerinden biri olan sigara kullanımı bırakılmalıdır.
- Hipertansiyon varsa günlük tansiyon takibi yapılmalı ve ilaçlar düzenli kullanılmalıdır.
- Diyabet varsa kan şekeri düzeyi sıkı kontrol altında tutulacak şekilde diyet programı uygulanmalı ve ilaçlar düzenli kullanılmalıdır.
- Kalp damar ve kapak hastalıkları, ritim bozukluğu, geçirilmiş kalp krizi inme riskini arttırdığı için bu hastalıkların düzenli kontrolü yaptırılmalıdır.
- Hiperlipidemi varsa, özellikle LDL (kötü kolesterol) düzeyi yüksek seyrediyorsa, yağlı besinlerin tüketilmesi azaltılmalı ve kolesterol ilaçlarının kullanımı açısından kardiyoloji ya da dahiliye hekimi ile görüşülmelidir.
- Karotis darlığı gibi beyni besleyen büyük damarların hastalıkları düzenli takip edilmelidir. Belirli seviyenin üzerindeki darlıklarda stent takılması ya da endarterektomi ameliyatları gerekebilir.
- Kalp ve beyin sağlığı için önerilen balık, sebze, zeytinyağı ağırlıklı besinlerden oluşan Akdeniz diyetinin uygulanması önerilir.
- Aşırı alkol tüketiminden kaçınılmalı ve uyuşturucu maddelerin kullanımı bırakılmalıdır.
- Ailede kalp krizi, inme veya damar tıkanıklığı gibi hastalıklar mevcutsa düzenli sağlık kontrolleri yaptırılmalıdır.